nh hơi những rác rưởi dân chúng vứt ra ngoài giậu. Không còn tiếng la hét lẫn các đám đông ồn ào tại những nơi công cộng, nơi xưa kia người thị dân đạo mạo còn bị các chủ hiệu kéo áo mời vào cửa hàng hoặc chưa kịp mua bán gì đã bị mất cắp nhanh như chớp trong đám người lúc nhúc ấy.Trước kia, từ các ngoại ô - Arbat, Xukharepka và Zamoxvoresie, chưa rạng đông người ta đã kéo đến những xe bò đầy ắp. Các thứ hàng: vải vóc quý giá, da thuộc đồ sắt hũ vại, bát đĩa, hoa quả, kẹo giòn, rau đủ mọi loại; người bán hàng rong vác những cây sào nặng chĩu giầy gai bện hoặc những mẹt bánh nhân thịt và bánh ngọt; mọi người hối hả xếp xe ngựa lại thành từng dãy rồi dọn cửa hàng trên các quãng trống. Ngày nay, các xloboda của bọn xtreletz vắng tanh, cỏ tầm ma dại mọc đầy sân những căn nhà đổ nát. Giờ đây nhiều người làm việc tại các xưởng máy mới thành lập, bên cạnh những nông nô và bọn tù khổ sai. Vải, dạ dệt ra được chuyển thẳng đến bộ Preobrazenski. Tại tất cả các lò rèn ở Moskva, người ta rèn gươm, giáo, bàn đạp ngựa và đinh thúc ngựa. Không làm sao mua nổi một sợi dây nhỏ ở Moskva, có bao nhiêu gai đều bị Ngân khố trưng mua hết.Không còn nghe thấy tiếng chuông bính boong gióng giả nữa, những quả chuông lớn của nhiều nhà thờ đã bị tháo ra, chở đến Nhà máy đúc để làm đại bác. Ở nhà thờ Pimen Già, khi quân long kỵ binh, người nồng nặc mùi thuốc lá, đến lấy quả chuông lớn, lão bõ giữ đồ thánh đã uống rượu say rồi định treo cổ vào một thanh xà; giờ bị trói chặt nằm dài trên một cái hòm, lão la lên trong cơn mê sảng là từ nay, Moskva vốn vẫn lừng danh vì những hồi chuông nhạc, sẽ mòn mỏi trong cảnh im lìm u uất.Xưa kia, trước cổng mỗi dinh thự của lớp quý tộc, đám đày tớ xấc láo và ngạo nghễ, mũ đội lệch một bên tai, chơi sấp ngửa, chơi xavaika(1), hoặc trêu trọc những người đi bộ, đi ngựa qua; chúng cười giễu họ, túm áo họ lôi lại. Ngày nay, các cửa đều đóng chặt, cái sân rộng lặng ngắt như tờ; bọn gia nhân nhà quý tộc đều ra trận, lớp con trai lớn, con rể đóng hạ sĩ quan ở một trung đoàn nào đấy hoặc có nhiệm vụ ở nước ngoài, bọn con nhỏ thì học nghề hàng hải, xây dựng pháo đài hoặc học toán tại các trường chuyên khoa. Chỉ còn lão quý tộc vô công rồi nghề ngồi trước cửa sổ mở toang, hoan hỉ vì Sa hoàng Piotr tạm thời đi vắng, ít ra trong một thời gian, sẽ không bắt lão phải hút thuốc lá, cạo râu hay ra vào phải ngoáy chân khuỵu gối, bắp chân bó chặt trong đôi tất trắng, và trên đầu lù lù bộ tóc giả bằng tóc đàn bà dài đến tận rốn.u sầu thay những ý nghĩ của lão quý tộc ngồi kia, khuỷu tay chống lên cửa sổ! "Muốn ra sao thì ra, nhất định là không có để cho thằng Miska học toán… Xây dựng Moskva nào có cần gì đến toán học đâu; nhờ ơn Chúa, người ta đã sống năm trăm năm nay chẳng cần đến toán học mà vẫn sung sướng hơn bây giờ! Cuộc chiến tranh nầy chắc sẽ chẳng đem lại gì khác là sự sụp đổ vĩnh viễn; cứ việc tha hồ mà đem các thần Thuỷ tề, Vệ nữ dị giáo diễu khắp thành phố trên các xe thếp vàng để mừng chiến thắng oanh liệt trên sông Neva. Thế nào quân Thuỵ Điển cũng sẽ đánh bại quân ta và bọn rợ Tarta chỉ chờ có thất bại ấy là xông ngay ra khỏi vùng Krym, tràn s
