c khi trời trở nên nóng bức quá đỗi.Hôm đó cũng vậy. Từ trên đỉnh một ngôi mộ cổ, Vaxili Vaxilievich đưa mắt nhìn làn khói nhỏ nhiều vô kể của những đống lửa trại, những đám quân trông như những vệt đen ngòm, những đoàn xe quân lương nối đuôi nhau thành những hàng dài lẩn trong sương mù. Hôm đó sương mù lại dày đặc khác thường, xung quanh bụi bốc mù trời trông như một bức tường thành.Người ta thở hít một cách khó khăn trong cái không khí ngột ngạt ấy. Ánh mặt trời lặn nhuộm đỏ tía một nửa bầu trời. Từng đàn chim đang bay, dường như tìm lối thoát… Mặt trời lặn, như phình to ra, mờ mờ, trông thật khủng khiếp… Ánh sao vừa mới mọc đã bị một màn sương mỏng che lấp. Một ánh lửa lập lòe bốc khói toả ra khắp bầu trời. Một lản gió nóng hôi hổi đột nhiên nổi dậy. Những ngọn lửa chập chờn hiện ra rõ rệt hơn và vây kín đạo quân., Một tốp kỵ sĩ dừng ngựa trước ngôi mộ cổ. Một người trong bọn họ cho ngựa nặng nề chồm lên đồi đến tận chỗ lều, rồi nhảy xuống đất, sửa lại chiếc mũ lông cao cho ngay ngắn. Vaxili Vaxilievich nhận ra khuôn mặt béo phị và bộ ria bạc phơ của viên hetman Xamoilovich.- Tai hoạ rồi, vương hầu ạ, - lão nói nhỏ. - Bọn Tarta đã châm lửa đốt thảo nguyên.Bộ ria của viên hetman rủ xuống hai bên mép che lấp một nụ cười diễu cợt; mắt lão tối sầm lại.- Tứ phía đều cháy, - lão nói, tay cầm roi vung tròn.Vaxili Vaxilievich chăm chú nhìn ánh lửa cháy một hồi lâu.- Thế thì chúng ta sẽ đèo bộ binh trên hông ngựa rồi vượt qua lửa.- Nhưng làm thế nào mà tiến quân được trên những vùng đầy tro? Không có rơm cỏ mà cũng chẳng có nước. Chúng ta sẽ bỏ mạng mất thôi, vương hầu ạ.- Vậy phải lui quân ư?- Vương hầu cho thế nào là phải thì làm… Quân Cô-dắc sẽ không chịu tiến vào một thảo nguyên cháy trụi đâu!- Ta sẽ lấy roi quất chúng, bắt chúng phải vượt qua lửa? - Cơn tức giận nồi lên, Vaxili Vaxilievich không còn tự chủ được nữa. Hắn tức tối đi đi lại lại trên ngôi mộ cổ, gót sắt nhỏ của ủng hắn đâm thủng mặt đất khô - Đã từ lâu ta biết bọn Cô-dắc đi theo ta một cách miễn cưỡng… Thật là lố bịch: chúng nó ngủ gật trên lưng ngựa… Ta đánh cuộc rằng xưa kia chúng phục vụ phiên vương xứ Krym một cách vui vẻ hơn. Còn nhà ngươi nữa, hetman, ngươi cũng lừa dối ta… Liệu hồn đấy… ở Moskva, có những kẻ quyền cao chức trọng hơn ngươi mà còn bị túm tóc lôi xềnh xệch lên đoạn đầu đài… Còn ngươi, con đồ thầy tu kia, ngươi buôn bán nến và cá trước dây đã lâu chưa?Lão Xamoilovich béo phị thở hồng hộc như một con bò mộng khi nghe những lời nhục mạ đó. Nhưng lão thông minh và quỷ quyệt; lão nín lặng. Lão vừa nhảy lên mình ngựa vừa khịt mũi, cho ngựa xuống đồi rồi biến vào sau đám xe ngựa. Vaxili Vaxilievich cho gọi lính kèn, tiếng kèn khàn khàn nổi lên trên thảo nguyên mù khói. Kỵ binh, bộ binh, các đoàn xe vận tải bất đầu lục tục lên đường vượt qua lửa.Tờ mờ sáng hôm sau, họ thấy không thể nào tiến xa hơn được nữa: thảo nguyên trải ra đen sì, im lìm như chết. Chỉ có những cột lốc bụi bay vật vờ trên thảo nguyên. Gió nam thổi mạnh hơn, xua những đám mây tro bay đi. Đội quân tuần tiễu Cô-dắc mà họ trông thấy ở đằng xa đã quay ngựa lộn lại trước tiên. Đến trưa, bọn đô thống, bọn đại tá và bọn ataman (8) hợp nhau lại trong đoàn xe. Lão hetman nét mặt lầm lì, đi ngựa đến, đút chiếc gậy chỉ huy của lão vào ống ủng, rồi châm tẩu. Vaxili Vaxilievich đặt bàn tay đeo đầy nhẫn lên áo giáp và cố nén lòng kiêu kỳ, nghẹn ngào nói:- Ai đi người được lại ý muốn của Chúa? Sách đã có câu: Ngươi hãy chế ngự lòng kiêu hãnh, vì ngươi sẽ phải chết. Chúa đã đưa đến cho chúng ta một tai hoạ lớn… Trên hàng trăm dặm xung quanh đây không có rơm cỏ, không có nước. Ta không sợ chết nhưng ta sợ nhục. Hỡi các ngài đô thống, hãy suy nghĩ rồi quyết định: phải làm gì bây giờ?Sau một hồi suy nghĩ, bọn đô thống, đại tá, ataman trả lời:- Phải rút quân ngay về phía sông Dniep, không nên chậm trễ.Và thế là chiến dịch Krym kết liễu không một chút vinh quang. Đạo quân vội vã rút lui, chết mất nhiều người, bỏ lại nhiều xe cộ. Tới tận Poltava, đạo quân mới dừng lại.Chú thích:(1) Thủ lĩnh người Cô-dắc.(2) sử gia Hy Lạp cổ -75 tác giả "Đời các danh nhân Hy Lạp và La Mã".(3) Alekxandre đại đế 33, vua xứ Maxeđoan, nổi tiếng vi tải thao lược và chiến công lửng lẫy.(4) Tướng tài thời La Mã cổ 59.(5) Tướng tài thời La Mã cổ, đã chiến thắng Anniban ở Zama 52.(6) Tướng La Mã cổ, nổi tiếng xa hoa, cùng thời với Pompe.(7) Một trong những tướng tài giỏi nhất thời cổ, lập nhiều chiến công oanh liệt, sau trở thảnh tổng tài của La Mã 57(8) Ataman: chỉ huy Cô-dắc.
