Nguyên bản tiếng Anh: Once Flew Over the Cuckoo's Nest
Người dịch: Nguyễn Anh Tuấn - Lê Đình Chung
Kenneth Elton "Ken" Kesey -66 là nhà văn Mỹ xuất thân ở Colorado và là mắt xích giữa thế hệ Beat của thập niên 1950 với thế hệ hippie tiếp sau. Ông từng theo học Đại học Oregon, Đại học Stanford, có thời gian làm việc tại khu điều trị tâm thần thuộc một bệnh viện tại California đồng thời tình nguyện tham gia làm vật thí nghiệm trong chương trình nghiên cứu về ảnh hưởng của thuốc kích thích lên người. Trải nghiệm này đã đóng góp rất nhiều vào thành công của Bay trên tổ chim cúc cu (1962) - một trong những tiểu thuyết Mỹ vĩ đại nhất của thế kỷ 20. Một số tác phẩm khác của ông bao gồm Sometimes a Great Notion (1964, tiểu thuyết), Kesey's Garage Sale (1973, tập tiểu luận), Demon Box (1986, tập truyện ngắn và tiểu luận), Caverns (1989, tiểu thuyết), The Future Inquiry (1990, kịch), Sailor Song (1992, tiểu thuyết), Twister (1994, kịch).
° ° °
Tặng Vico Lowell, người đã bảo tôi rằng loài rồng không hề có nhưng rồi lại đưa tôi đến hang ổ của chúng.
° ° °
Ai đi đâu ai về đâu
Ai bay trên tổ vượt đầu cúc cu
Phần thứ nhất
1
Chúng ngay ngoài đó.
Đen nhẻm trong bộ quần áo trắng, chúng dậy trước tôi để làm trò dâm đãng trong hành lang và lau sạch trước khi tôi bắt được.
Khi tôi bước ra khỏi buồng ngủ thì chúng đang kỳ cọ, ba đứa cau có hận thù tất cả - cả buổi sáng, cả ngôi nhà và cả những người quanh chỗ chúng đang làm việc. Và khi chúng hận thù thì đừng dại mà giơ mặt ra. Đi đôi giày vải, tôi men theo tường lặng lẽ như chuột, song chúng có những thiết bị cảm ứn siêu nhạy phát hiện ngay ra số sợ hãi của tôi và nhất loạt ngẩng đầu lên, ba đứa một lúc, cặp mắt lóe lên trên những gương mặt đen đúa hệt những bóng đèn lóe lên sau lưng chiếc máy thu thanh cũ kỹ.
"Thủ lĩnh kia rồi. Thủ lĩnh xiêu phàm kia rồi, tụi bay. Thủ lĩnh Bàn chải thân mến. Lại đây coi, Thủ lĩnh Bàn chải... "
Dúi cho tôi cây giẻ và chỉ cho chỗ chúng muốn tôi phải lau chùi hôm nay, và tôi làm theo. Một thằng cho luôn cán chổi vào gót chân tôi: lẹ lên.
"Tụi bay thấy không, nó làm vù vù. Dài lêu nghêu và cây sào, có thể dùng răng đớp được cả quả táo trên đầu tao, thế mà ngoan đáo để, như là em bé ấy."
Chúng cười vang và sau đó chụm đầu vào nhau thầm thì sau lưng tôi. Những cỗ máy đen xỉn gầm gừ, gầm gừ về hận thù và chết chóc lẫn nhiều bí ẩn khác của bệnh viện. Có tôi ở gần chúng cũng chẳng thèm giữ ý nói nhỏ hơn về số hận thù của chúng bởi chắc chắn rằng tôi vừa điếc, vừa câm. Tất cả đều nghĩ như thế. Chỉ cần chút ít ranh mãnh là lừa được chúng. Điều duy nhất mà một nửa dòng máu da đỏ giúp được tôi trong cuộc sống bẩn thỉu này là trở nên ranh mãnh, nó đã giúp tôi từ hồi ấy đến giờ.
Tôi đang lau sàn nhà trước cửa phòng trốc thì ai đó tra chìa khóa vào ổ từ bên ngoài và tôi nhận ra mụ Y tá Trưởng khi nghe ruột khóa ôm lấy chìa, rất nhanh, rất nhẹ và thân thuộc vì mụ đã quen các loại khóa lắm rồi. Mụ lách qua cửa cùng luồng không khí lạnh ùa vào hành lang rồi khóa cửa, và tôi nhìn thấy những ngón tay mụ lướt trên mặt thép nhẵn - móng tay cùng màu với môi. Thứ màu vàng ệch. Hệt như đầu mỏ hàn. Thứ màu cốc nóng hay cốc lạnh đến mức ta không biết là nóng hay lạnh ngay cả khi mụ chạm vào ta.
